اصطلاحات و مثل های گیلکی

اصطلاحات و مثل های گیلکی – بخش 2 – ا

a per mardanie a gerieyam kudani

ا پئر مردنیه ا گریه یم کودنی

این پدر مردنی است و این گریه هم کردنی

به هر صورت انجام می شود

a pile ki adam, lâre turba mane

ا پیله کی آدم، لاره توربه مانه

آدم به این بزرگی، مانند ترب پوک، بی بو وبی خاصیت است

اشاره به بی مصرف بودن کسی دارد

eterâm bukun, eterâm bidin

اترام بوکون، اترام بیدین

احترام بگذار، احترام ببین

احترام بگذار تا احترام ببینی

arbâbe xâne âquz ziâde, tani bišmâri amâ natani usâni

ارباب خانه آغوذ زیاده، تنی بیشماری اما نتنی اوسانی

در خانه ارباب گردو فراوان است، می توانی بشماری ولی نمی توانی برداری

هر چیز برای خودش حساب کتابی دارد

arbâb xu nokara sâguze zây baxše

ارباب خو نوکره ساگوزه زای بخشه

ارباب به نوکرش توله سگ هدیه می دهد

از ارباب یا صاحب ثروت چیزی نمی ماسد

az u tuman bakan-dane

از او تومان بکندانه

از آن شلوار کنده هاست

از آن آبرو بر ها است

az u karde kârâne

از او کردکارانه

از آن سرد و گرم چشیده هاست و کار کرده هاست

az çanasi je xu kun vigire xu dahan degâne

از چنسی جه خو کون ویگیره، خو دهن دگانه

از خساست، از کون خود در می آورد و در دهان خود می گذارد

خیلی خسیس است

az hajhajiyam kirâye xâne fagire

از حج حاجی ام کرایه خانه فگیره

از پرستو هم کرایه خانه می گیرد

خیلی خسیس است

az asal širin tar taryake mufte

از عسل شیرین تر تریاک موفته

از عسل شیرین تر تریاک مفت است

مال مفت شیرین است

az qorsi hamadân qiše mane

از قرصی همدان قیشه مانه

از فرط محکمی مانند چرم همدان است

بسیار محکم و با دوام است

az gul çi bidem ta az gulâbeš bidinam

از گول چی بیدم تا از گولاب بیدینم

از گل چه خیری دیده ام تا از گلابش دیده باشم

از پدر چه خیری دیده ایم تا از فرزندش ببینیم

az lâqari ani dumâqa bigiri ani gardan orsofe

از لاغری انی گردنه بیگیری انی گردن اورسفه

از بکه لاغر مردنی است دماغش را بگیری گردنش پاره می شود

دماغش را بگیری نفسش بالا می آید- کم زور است

az lâqari mai xuške qâziâna mâne

از لاغری مائی خوشکه غازیانه مانه

از بس که لاغر است مانند ماهی دودی غزیان است

خیلی لاغر است

az vas putexulie, i man bajam ani sar fukuni , itayam bijir finive

از بس پوته خولیه، ای من بجم انی سر فوکونی، ایتایم بیجر فینیوه

صورتش از بس مهر آبله دارد، هر آینه یک من برنج هم روییش بریزی، یک دانه هم پائین نمی افتد

سابقه اش خیلی خراب است، به این راحتی پاک نمی شود

asb nihe nâl bihe

اسب نیهه نال بیهه

اسب نخریده است، نعل اسب را خریده است.

کار بیموقع کرده است

asb a guma kude, ani noqte re garde

اسبه گومه کوده، انی نوقطه ره گرده

اسب را گم کرده است، دنبال افسارش می گردد.

اصل را ول کرده به فرع چسبیده است

asbe re xâš fukune, sage re vâš

اسبه ره خاش فوکونه، سگه ره واش

برای اسب استخوان می گذارد، برای سگ علف

اشاره به این که کار را اشتباه، غلط، یا بیجا انجام دادن

asbi ki çel salgi nâl bebe, uni savare ruze qiâmate re xobe

اسبی که چل سالگی نال ببه، اونی سواری روز قیامت ر خوبه

اسبی که چهل سالگی نعل شود، سواری اش به درد روز قیامت می خورد

هر چیز به وقتش نیکوست، اشاره به کار بی موقع

age ti qulâm sarebâne, dane ki šutura koye buxusane

اگه تی غولام ساربانه، دانه کی شوتوره کویا بوخوسانه

اگر مخلصت ساربان است، می داند شتر را کجا بخواباند

نشانی به کار بلد بودن گوینده

age xai bimiri bi bahâne, buxur mâst o jukul- u hindevâne

اگه خوایی بیمیری بی بهانه، بوخور ماست و جوکول و هیندوانه

هر گاه میل داشتی بی سر و صدا بمیری، ماست و جوکول(برنج سبز تازه) و هندوانه را با هم بخور

age xir dâšti ti nâm bost xeyrolâh

اگه خیر داشتی، تی نام بوستی خیراله

اگر خیر داشتی نامت را خیراله می گذاشتند

خیرت به کسی نمی رسد

age mara dâre je jalâni, handem fanigiram

گر مرا داره جی جلانی، هن دم فانگیرم

اگر مرا از درخت هم آویزان کنی، باز هم نمی گیرم

نوعی تعارف

aman ame pere safre bideim

امان امی پئره سفره بیده ئیم

ما رنگ سفره پدرمان را دیده ایم

آنقدر ها هم که فکر کرده ای، ندید بدید نیستیم

aman baškaste xâlim

امان بشکسته خالیم

ما شاخه شکسته درخت هستیم

از ما گذشته، اشاره به کهولت و پیری

aman daryâ bazakim

امان دریا بزاکیم

ا زاده دریا هستیم

اشاره به دریا دل بودن

aman daryâ bidekim

امان دریا بیدکیم

ما دریا دیده ایم

ما سرد و گرم روزگار چشیده ایم

aman ti namak buxurdeyim

امان تی نمک بوخورده ایم

ما نمک خورده سفره تو هستیم

به گردن ما حق داری، نمک پرورده تو هستیم

ame pul mage seke nare

امه پول، مگه سکه ناره؟

پول ما مگر سکه ندارد؟

ما را داخل آدم حساب نمی کنی؟

ami xâli sare re darâr boboste

امی خالی سرره درار بوبوسته

درار(طعم دهنده ای همچون نمک) روی آلوچه ما شده

مزاحممان است، اسباب زحمت ما را فراهم کرده

ami sar bobo âstane gamaj

امی سر بوبو آستانه گمج

سر ما همچون گمج(یک نوع ظرف برای پخت و پز) آستانه شده است

اشاره به حرف زدن و ایجاد سرو صدای زیاد

ami mazâre sar dinirin, fatehe xâni ti piškeš

امی مزار سر دینیرین، فاتحه خانی تی پیشکش

روی قبر ما نرین، فاتحه خوانی پیش کشت

اشاره به این که کسی برای کسی بخواهد کاری انجا دهد، ولی پشت سر هم اشتباه کند و کارها را برعکس انجام دهد

an be un dar

ان به اون در

این به آن در

زدی ضربتی ضربتی نوش کن

an çel an panja, de vasti murdan

ان چل، ان پنجا، د واستی موردن

این چهل سالگی، این هم پنجاه سالگی، دیگر وقت مردن است

handi bugu tâ ti kun begab baye

هندی بوگو تا تی کون بگب بایه

اینقدر بگو تا کونت به حرف آید که: بس است

خفه شو

anqazar dâre ki ani dumâq pare five

انقذر داره کی انی دوماغ پره فیوه

آنقدر ثروت دارد که از سوراخ های دماغش بیرون می زند

anam xu kalma fukude

انم خو کلمه فوکوده

این هم بالاخره کرم خودش را ریخت

بالاخره کار خودش را کرد

ane bujura gifte bokobaste be zimin

انه بوجوره گیفته، بوکوبسته به زیمین

اورا بالا برد و به زمین کوفت

از کسی پشت سر هم تعریف کرد و به یکباره حرف های قبلی اش را درباره او نفی کرد

ane bošoste bana kenâr

انه بوشوسته بنه کنار

اورا شست و کنار گذاشت

هر چه از دهنش در می آمد نثارش کرد

ane rab-u-rub hali nie

انه رب و روب حالی نیه

اهل مراعات نیست

ani ki dini darzana darzane

انی کی دینی، درزنه درزنه

این را که می بینی از سوراخ وزن هم عبور می کند

خیلی زرنگ و کاردان است

ani baj vajor dâre

انی بج واجور دره

برنجش هنگام پختن قد می کشد

خرش می رود

ani jâna subul dakafte

انی جانه سوبول دکفته

کک به تنش افتاده است

خیلی ورجه وورجه می کند

ani çum âzad dâre tâvade

انی چوم آزاد داره تاواده

چشمش درخت آزاد را می اندازد

چشم خیلی شوری دارد

ani harf manât nie

انی حرف منات نیه

حرفش منات(اسکناس معتبر روسیه تزاری که در قدیم در گیلان در گردش بود) نیست

حرفش اعتباری ندارد

ani xâb ani dase tan dare

انی خواب انی دسته تان دره

خوابش کف دستش است

همچین که سرگذاشت خرخرش هواست

ani dusti bâqâla puste

انی دوستی باقلا پوسته

دوتی اش مانند پوست باقلا(نازک) است

روی دوستی اش نمی شود حساب کرد

ani dusti xarse dustie mane

انی دوستی خرسه دوتیه مانه

دوستی اش همچون دوستی خرس است

دوستی اش به آدم آسیب می رساند، دوستی خاله خرسه در زبان فارسی

ani dila anâre šâvar baze

انی دیله اناره شاوار بزه

انار شاهوار دلش را زده است

خوشی زیر دلش را زده است

ani den kafâre xaye

انی دئن کفاره خایه

دیدنش کفاره می خواهد

دیدنش شر است

ane re duqo dušâb itaye

انه ره دوغ و دوشاب ایته یه

در نظرش دوغ و دوشاب یکی است

همه را به یک چشم می نگرد، تبعیض قائل نمی شود

ani aql ani çume tan dare

انی عقل انی چومه ن دره

عقلش به چشمش است

ani vasoxaste adam, sad sal paki nare

انی واسوخسته آدم، صد سال پاکی ناره

کسی که تنه اش به تن او بخورد تا صد سال پاکی ندارد

از آن آم های پست فطرت و جنجالی است

eu dunyâye ki bide

او دونیایه کی بیده؟

آخرت را که دیده است؟

دم را دریاب

aval ti barâriye sabet bukun, bad ersie gaba bazan

اول تی براریه ثابت بوکون، بعد ارثیه گب بزن

اول برادریت را ثابت کن، بعد حرف ارثیه را بزن

un dimište, tu çere vališti

اون دیمیشته، تو چره والیشتی؟

اون شاشید، تو چرا لیس زدی

او یک کار اشتباعی کرد، تو چرا پی او را گرفتی؟

un nese, uni xudâ ki ise

اون نسه، اونی خوا کی ایسه

او نیست، ولی خدایش که هست

une xuda baze, tu de nava zen

اونه خودا بزه، تو د نوا زن

او را خدا زده، تو دیگر نزن

مردی نبود فتاده را پای زدن

uni dasto pâya dabadi, han dem xu kara kune

اونی دست و پایه دبدی ، هندم خوکاره کونه

دست و پایش را ببندی، بازهم کارش را خواهد کرد

itâ ti sar, itâ sake sar

ایتا تی سر، ایتا تی سکه سر

سر تو و سر سگ یک است

قسم به سر تو و سر سگ

ita das sedâ nare

ایتا دس صدا ناره

یک دست صدا ندارد

ita kafše lange biyâfte, vapurse çere mardom pâberande gardidi

ایته کفشه لنگه بیافته، وپورسه چره مردوم پابرنده گردیدی

یک لنگه کفش پیدا کرده و می پرسد چرا مردم پابرهنه قدم می زنند

وای به حال روزی که گدا پولدار شود

ita noxurama va tarsan, ita pâ nošomaka

ای تا نوخورمه وا ترسن، ایتایم پانوشومکا.

یکی از آدمی که می گوید نمی خورم باید ترسید و یکی از آدمی که می گوید پا نمی شویم

برخی از نه ها درست مفهوم و کاربرد برعکس دارند

i dasgi fade, du dasgi fagire

ای دسگی فده، دو دسگی فگیره

با یک دست می دهد و با دو دست می گیرد

یکی می دهد و دوتا می گیرد

i sâl bušum târam, haft sâl garmi dâram

ای سال بوشوم طارم، هفت سال گرمی دارم

یک سال به طارم رفتم و هفت سال گرمی دارم

اشاره به کاری که کردن آن سال ها آدم را گرفتار می کند

ilâhi nân savare bebe tu piade

ایلاهی نان سواره ببه، تو پیاده

الهی نان سواره باشد، تو پیاده

همیشه به دنبال نان باشی

imsâle çiçini pârsâle çiçinie ge jinjir jis

ایمساله چیچینی پارساله چیچینیه گه: جینجیر جیس

گنجشک امسال به گنجشک پارسال می گوید: فسقلی

فلانی کارش به جایی رسیده که حالا مارا هم قبول ندارد

inafare re bimir ki un tere tab bukune

اینفر ره بیمیر کی اون تره تب بوکونه

برای کسی بمیر که برای تو تب کند

ivâr ku sara râkune ivâr mu sare

ایوارکوسره را کونه، ایوار موسره

یک بار از روی کوه می رود یک بار از روی مو

به خلقش اعتمادی نیست. آدمی حالی به حالی است.

ani lâhâf tâze boboste

انی لاحاف تازه بوبوسته

لاحافش تازه شده

زنش مرده، زن جدیدی گرفته